Rynek gazu w Polsce - aktualna sytuacja i prognozy na 2024

Obecna struktura rynku gazu w Polsce

Polski rynek gazu przechodzi dynamiczne zmiany, choć nadal charakteryzuje się stosunkowo wysokim poziomem koncentracji. Pomimo postępującej liberalizacji, dominującą pozycję utrzymuje PGNiG (od 2022 roku część Grupy ORLEN), kontrolując około 85% rynku detalicznego. Pozostałe 15% dzielą między siebie mniejsi gracze, tacy jak: Polskie LNG, Gaspol, Fortum, Hermes Energy Group, a także inne podmioty, które stopniowo zwiększają swoje udziały w rynku.

Struktura krajowego zużycia gazu według sektorów przedstawia się następująco:

• Przemysł - 42%
• Gospodarstwa domowe - 26%
• Energetyka - 12%
• Handel i usługi - 11%
• Ciepłownictwo - 8%
• Pozostałe sektory - 1%

W 2022 roku zużycie gazu w Polsce wyniosło około 16,5 mld m³, co oznacza spadek o około 14% w porównaniu z rokiem poprzednim. Ten spadek był spowodowany przede wszystkim wysokimi cenami gazu związanymi z kryzysem energetycznym w Europie, a także działaniami na rzecz oszczędzania energii w związku z niepewną sytuacją geopolityczną.

Źródła dostaw gazu do Polski

W ostatnich latach Polska znacząco zdywersyfikowała źródła dostaw gazu, zmniejszając zależność od dostaw z kierunku wschodniego. Obecnie struktura importu wygląda następująco:

1. LNG

Terminal LNG im. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego w Świnoujściu stał się kluczowym elementem bezpieczeństwa energetycznego Polski. Jego obecna przepustowość wynosi 6,1 mld m³ rocznie, a trwająca rozbudowa zwiększy ją do 8,3 mld m³. Główni dostawcy LNG do Polski to:

• USA (kontrakt długoterminowy z Cheniere Energy)
• Katar (kontrakt długoterminowy z Qatargas)
• Norwegia (dostawy spotowe)

2. Gazociąg Baltic Pipe

Uruchomiony w 2022 roku gazociąg Baltic Pipe, łączący Polskę z norweskimi złożami przez Danię, ma przepustowość 10 mld m³ rocznie. Ten gazociąg stanowi istotny element uniezależnienia się od dostaw z Rosji.

3. Połączenia międzysystemowe z krajami UE

Polska rozwija sieć połączeń z sąsiednimi państwami UE:

• Interkonektory z Niemcami w Lasowie i Mallnow
• Połączenie z Czechami w Cieszynie
• Interkonektory ze Słowacją i Litwą (GIPL)

4. Wydobycie krajowe

Własne wydobycie gazu ziemnego w Polsce pokrywa około 20% krajowego zapotrzebowania i wynosi około 3,5-4 mld m³ rocznie. Główne obszary wydobycia to Niż Polski oraz Podkarpacie.

Główni gracze na polskim rynku gazu

Polski rynek gazu zdominowany jest przez kilka kluczowych podmiotów, przy czym największą rolę odgrywa Grupa ORLEN, która w wyniku fuzji z PGNiG kontroluje większość łańcucha wartości - od wydobycia, przez import, magazynowanie, dystrybucję, aż po sprzedaż detaliczną.

1. Grupa ORLEN (dawniej PGNiG)

Po połączeniu PKN ORLEN z PGNiG, powstał wielosegmentowy koncern energetyczny z istotną pozycją na rynku gazu. Grupa ORLEN:

• Kontroluje około 85% detalicznego rynku gazu
• Zarządza wszystkimi krajowymi magazynami gazu
• Prowadzi krajowe wydobycie gazu
• Posiada kontrakty LNG z dostawcami z USA i Kataru
• Zarezerwowała większość przepustowości gazociągu Baltic Pipe

2. Gaz-System

Spółka Skarbu Państwa odpowiedzialna za przesył gazu i zarządzanie krajowym systemem przesyłowym. Gaz-System:

• Zarządza ponad 11 000 km gazociągów przesyłowych
• Jest operatorem terminalu LNG w Świnoujściu
• Odpowiada za budowę i rozbudowę kluczowej infrastruktury przesyłowej
• Realizuje projekty połączeń międzysystemowych z sąsiednimi krajami

3. Polska Spółka Gazownictwa (część Grupy ORLEN)

Największy operator systemu dystrybucyjnego w Polsce:

• Zarządza siecią dystrybucyjną o długości ponad 190 000 km
• Dostarcza gaz do ponad 7 mln odbiorców końcowych
• Realizuje program przyspieszenia gazyfikacji Polski

4. Mniejsi dostawcy

Na rynku detalicznym działają również mniejsi dostawcy, którzy stanowią alternatywę dla dominującego gracza:

• Polskie LNG, Gaspol, Fortum, Hermes Energy Group, Unimot, DUON, TAURON
• Spółki obrotu gazem dla dużych odbiorców przemysłowych
• Lokalni dystrybutorzy LPG

Aktualna sytuacja cenowa na rynku gazu

Rok 2022 przyniósł bezprecedensowy wzrost cen gazu w Europie, co miało znaczący wpływ również na polski rynek. W 2023 roku nastąpiła pewna stabilizacja, ale ceny nadal pozostają znacznie wyższe niż przed kryzysem energetycznym.

Kształtowanie się cen w 2023 roku:

• W pierwszej połowie 2023 roku ceny gazu na Towarowej Giełdzie Energii (TGE) wahały się między 250 a 350 zł/MWh
• Dla porównania, przed kryzysem energetycznym (2019-2020) ceny wynosiły około 60-90 zł/MWh
• W szczytowym momencie kryzysu (sierpień-wrzesień 2022) ceny przekraczały nawet 1000 zł/MWh

Regulowane taryfy dla gospodarstw domowych

Dla gospodarstw domowych ceny gazu w Polsce są regulowane przez Urząd Regulacji Energetyki (URE) i zatwierdzane w postaci taryf. W 2023 roku, dzięki wprowadzeniu mechanizmów osłonowych, stawki zostały zamrożone na poziomie z 2022 roku:

• Cena za paliwo gazowe: około 0,25 zł/kWh
• Opłata abonamentowa: 4-12 zł/miesiąc (w zależności od grupy taryfowej)
• Opłaty dystrybucyjne: zależne od operatora systemu dystrybucyjnego

Warto podkreślić, że bez wprowadzonych mechanizmów ochronnych ceny dla gospodarstw domowych byłyby znacznie wyższe - URE szacuje, że nawet o 200-300%.

Kluczowe wyzwania i perspektywy rozwoju rynku gazu w Polsce

Polski rynek gazu stoi przed kilkoma istotnymi wyzwaniami, które będą kształtować jego rozwój w nadchodzących latach.

1. Transformacja energetyczna i rola gazu jako paliwa przejściowego

Zgodnie z założeniami Polityki Energetycznej Polski do 2040 roku, gaz ziemny ma odegrać rolę paliwa przejściowego w procesie dekarbonizacji polskiej gospodarki:

• Zastępowanie wysokoemisyjnych elektrowni węglowych nowoczesnymi jednostkami gazowymi
• Rozwój wysokosprawnej kogeneracji gazowej (jednoczesna produkcja ciepła i energii elektrycznej)
• Wykorzystanie gazu w transporcie (CNG/LNG) jako alternatywy dla paliw konwencjonalnych

Jednocześnie, w perspektywie długoterminowej, rola gazu będzie stopniowo maleć na rzecz odnawialnych źródeł energii i energetyki jądrowej.

2. Rozwój infrastruktury

Mimo znacznych inwestycji w ostatnich latach, infrastruktura gazowa w Polsce wymaga dalszej rozbudowy:

• Zwiększenie pojemności magazynów gazu (obecnie około 3,2 mld m³, co pokrywa jedynie około 20% rocznego zużycia)
• Rozbudowa sieci przesyłowych wysokiego ciśnienia, szczególnie na wschodzie i północy kraju
• Dalszy rozwój połączeń międzysystemowych z krajami sąsiednimi
• Gazyfikacja obszarów dotychczas niezgazyfikowanych (obecnie dostęp do sieci gazowej ma około 65% populacji Polski)

3. Ceny i mechanizmy ochronne

Kluczowym wyzwaniem jest znalezienie równowagi między ochroną konsumentów przed gwałtownymi wzrostami cen a zapewnieniem rentowności podmiotów działających na rynku:

• Obecne mechanizmy mrożenia cen mają charakter tymczasowy i planowany jest ich stopniowy wygaszanie w 2024 roku
• Spodziewany jest wzrost taryf dla gospodarstw domowych o 15-30% po zakończeniu działania mechanizmów osłonowych
• Konieczne będzie wprowadzenie bardziej rynkowych rozwiązań, które jednocześnie zapewnią ochronę najbardziej wrażliwych odbiorców

4. Gaz jako element bezpieczeństwa energetycznego

W kontekście bezpieczeństwa energetycznego Polski, gaz odgrywa coraz ważniejszą rolę:

• Pełna dywersyfikacja dostaw i uniezależnienie się od dostaw z Rosji
• Zapewnienie stabilnych i konkurencyjnych cenowo źródeł gazu dla przemysłu
• Rozwój zdolności regazyfikacyjnych LNG oraz elastyczności systemu
• Integracja z europejskim rynkiem gazu, w tym z hubami gazowymi w Europie Zachodniej

Prognozy na 2024 rok

Na podstawie aktualnych trendów i analiz rynkowych, można sformułować następujące prognozy dla polskiego rynku gazu na 2024 rok:

Perspektywy cenowe

• Spodziewana stabilizacja cen hurtowych gazu w przedziale 200-350 zł/MWh, z tendencją spadkową w drugiej połowie roku
• Stopniowe wygaszanie mechanizmów mrożenia cen dla odbiorców indywidualnych i zastępowanie ich bardziej celowanym wsparciem dla najbardziej wrażliwych grup odbiorców
• Wzrost taryf dla gospodarstw domowych o około 15-30% po zakończeniu działania mechanizmów osłonowych

Struktura rynku i konkurencja

• Niewielki spadek udziału Grupy ORLEN w rynku detalicznym (o 2-3 punkty procentowe) na rzecz mniejszych, bardziej elastycznych dostawców
• Zwiększona aktywność alternatywnych sprzedawców gazu, szczególnie w segmencie małych i średnich przedsiębiorstw
• Początek konsolidacji wśród mniejszych graczy rynkowych

Inwestycje i rozwój infrastruktury

• Zakończenie rozbudowy terminalu LNG w Świnoujściu do przepustowości 8,3 mld m³ rocznie
• Rozpoczęcie budowy nowych połączeń międzysystemowych, w tym wzmocnienie połączenia z Niemcami
• Intensyfikacja programu rozbudowy sieci dystrybucyjnej, szczególnie na terenach wiejskich i podmiejskich
• Inwestycje w technologie wodorowe i możliwości współspalania wodoru w infrastrukturze gazowej (projekty pilotażowe)

Zużycie gazu

• Prognozowane niewielkie odbicie w zużyciu gazu o około 5-7% w porównaniu z 2023 rokiem (do poziomu około 17-17,5 mld m³)
• Wzrost zużycia gazu w sektorze energetyki związany z oddaniem do użytku nowych bloków gazowych
• Utrzymanie się wysokiego poziomu świadomości energetycznej i kontynuacja działań proefektywnościowych wśród odbiorców indywidualnych

Regulacje i zmiany prawne

• Nowelizacja ustawy Prawo energetyczne, dostosowująca polskie przepisy do wymogów Pakietu Wodorowego UE
• Wprowadzenie nowych regulacji dotyczących bilansowania rynku gazu i zwiększenia płynności na giełdzie gazu
• Opracowanie ram prawnych dla rozwoju biometanu i jego włączenia do sieci gazowej

Podsumowanie

Polski rynek gazu znajduje się w okresie transformacji, której celem jest zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego kraju, zapewnienie stabilnych dostaw po konkurencyjnych cenach oraz stopniowe przejście do gospodarki niskoemisyjnej.

Rok 2024 będzie okresem stabilizacji po burzliwych latach 2022-2023, choć nie zabraknie wyzwań związanych z balansowaniem między interesami konsumentów a rentownością przedsiębiorstw sektora gazowego. Kluczową rolę odegrają dalsze inwestycje w infrastrukturę, które zwiększą elastyczność systemu i umożliwią pełną integrację z europejskim rynkiem gazu.

Dla odbiorców indywidualnych najważniejszą kwestią będzie prawdopodobnie zapowiadany wzrost cen po wygaszeniu mechanizmów osłonowych. W tym kontekście szczególnego znaczenia nabierają działania na rzecz zwiększenia efektywności energetycznej i racjonalnego wykorzystania gazu.

Z perspektywy długoterminowej, rola gazu ziemnego w polskim miksie energetycznym będzie ewoluować. W najbliższej dekadzie gaz odegra kluczową rolę jako paliwo przejściowe, umożliwiające odchodzenie od węgla. Jednocześnie rozpocznie się stopniowe przygotowanie infrastruktury gazowej do transportu i wykorzystania wodoru oraz innych gazów odnawialnych, co wpisuje się w europejską strategię dekarbonizacji.